پشت پرده موسیقی قوم بلوچ

رسانه نوا – زندگی قوم بلوچ آمیزه‌ای از مراسم، آیین‌ها و عقاید و باورهایی است که ریشه در سنتی دیرین دارند. کم‌تر مراسم یا آیینی را در این منطقه می‌توان یافت که با موسیقی همراه نباشد.

به گزارش رسانه نوا، حفظ برخی سنن قوم بلوچ که با موسیقی توام است مثل مراسم عروسی و رقص گواتی موجب شده است نمونه هایی از موسیقی اصیل این منطقه برجای بماند. به علاوه در گوشه و کنار بلوچستان تعدادی نوازنده دوره گرد هستند که به موسیقی سنتی خود وفادار مانده‌اند. نوازندگان دوره گرد، که این حرفه را از نیاکان خود نسل به نسل به ارث می‌برند، در ابتدا لانگو نامیده می‌شدند و سپس لوری لقب گرفتند و هم اکنون نیز به همین نام شناخته می‌شوند، به جز تنبورگ نوازان که به پهلوان شهرت دارند.

لیکو و زهیروک: آوازهایی هستند که در فراق نزدیکان مثل پدر، مادر، برادر، خواهر و همچنین دوست و معشوق و حتی در دوری از وطن خوانده می‌شوند. در ابتدا زهیروک را فقط زنان در حین کارهای روزمره می‌خواندند. این نحوه اجرا امروز دیگر متداول نیست و زهیروک را خوانندگان مرد به همراهی سرود (قیچک) اجرا می‌کنند.

کردی: مضمون آن عینا مثل لیکو و زهیروک بیان هجران و فقدان است. این مضامین به لهجه‌ای است که در رودبار و منطقی بین ایران شهر و کرمان متداول است. آواز کردی بیش از همه جا در ایران شهر و بمپور رواج دارد.

موتک (موتق): موتک به مراسم ترحیم اختصاص دارد. محتوای این آواز شامل مناقب شخص متوفاست و تالم ناشی از مرگ را بیان می‌کند. براین اساس موتک را می توان نوعی مرثیه به شمار آورد.

شعر که در زبان بلوچی به آن شیر می‌گویند، عبارت است از آوازی که مضمون آن را داستان‌های حماسی، عشقی و وقایع تاریخی و رویدادهای اجتماعی تشکیل می‌دهد. مشاییر (شاعر) کسی است که شیر را با ساز و آواز اجرا می‌کند. به شاعر، پهلوان نیز می‌گویند.

از جمله سروده‌های حماسی می‌توان به میر قنبر، چاکر و گوهرام اشاره کرد. داستان این سروده حدود چهار قرن و نیم پیش در زمان شاه طهماسب اول و در دوران حکومت همایون شاه، دومین پادشاه گورکانی هند، در ایران روی داده است. پادشاه ایران سعی دارد تاج و تخت از دست رفته سلطان هندی را باز گرداند، اما محور روایت براساس زندگی و ماجراهای بیوه زن نامدار و ثروتمندی به نام گوهر است که تقاضای ازدواج میرگوهرام خان، یکی از حکام منطقه را رد می‌کند و بر اثر آن سلسله ماجراهایی پیش می آید که به درگیری بین دو طایفه رند و لاشاری به مدت ۳۰ سال منجر می‌شود. شعر چاکر و گوهرام از دو قسمت تشکیل می‌شود و هر یک از این قسمت‌ها پیروزی یکی از این دو طایفه و شکست دیگری را توصیف می‌کند.

گواتی: مربوط به مراسمی می‌شود که باری رفع بیماری‌های روحی و و اختلافات روانی یا بنا به اعتقاد افراد محلی، شفای شخص جن زده و خارج کردن روح پلید از جسم بیمار صورت می‌گیرد. واژه گواتی به معنی باد است. همچنین به بیماری گفته می شود که گوات در جسم او حلول کرده باشد. رقص یا تحرکات یکنواخت جسمانی در مراسم گواتی شبیه سماع خانقاهی درویشان است. در مراسم گواتی، استفاده از سازها متناسب با میزان پیشرفت بیماری است.

ساز (بازی ساز): مربوط به بیماری است که به خفیف‌ترین درجه گواتی مبتلا است. در ساز فقط یک نوازنده قیچک شرکت دارد. در این مراسم زن‌های شرکت کننده با آواز نوازنده قیچک را همراهی می‌کنند. گواتی با ادای کلمات به فارسی، بلوچی، عربی، هندی و سواحلی (زبان رسمی تانزانیا و کنیا و مجمع الجزایر کومور و بسیاری از کشورهای ساحلی شمال و جنوب شرقی قاره افریقا) تلاش می‌کند بیمار را به وجد آورد.

کپار (بازی کپار): هرگاه بیمار به درجه شدیدتری از گواتی مبتلا باشد، برای او کپار تجویز می‌کنند. در کپار علاوه بر قیجک دهل نیز شرکت دارد. پس از پایان بازی کپار، قهوه و ذرت برشته و حلوا بین شرکت کنندگان تقسیم می‌کنند.

در موسیقی بلوچ آوازهایی مانند نازینک در مراسم عروسی، هالو و شپتاکی در مراسم زایمان و تبریک تولد کودک خوانده می‌شوند.

برخی نجواهای موزون که از فریادهای دیرینه محبوس در گلوی بلوچ و نیز اقلیم خشک منطقه سرچشمه می‌گیرد. در ساز قیچک، آهنگ محزون، دل نشین و تجلی فرافکنانه پیدا می‌کنند.