این موسیقی خودش «روز واقعه» است

رسانه نوا – موسیقی فیلم «روز واقعه» با آنکه دو دهه از عمرش می‌گذرد، هنوز طنینش وجود مخاطبانش را تسخیر می‌کند.

به نوشته خبرگزاری آرتنا؛ از اتفاقات قابل تأمل در سینمای پس از انقلاب در ایران گشایشی در ساختن فیلمهایی با موضوع دینی و مذهبی بود. شرایط اجتماعی و آورده‌های انقلاب نیز به صورتی بود که جامعه بیش از هر چیزی پذیرای روایتهای عاشورایی بود. اقبال عمومی به فیلم «سفیر» در اوایل دهه شصت موید همین مسئله است. با این حال در چرخه فیلمسازی ایران تعداد آثار با موضوع داستانهای دینی چندان زیاد نبوده و به سبب ناآشنایی کارگردان و نویسنده به موضوع و ژانر، تعداد اندکی از آنها به اثری ماندگار و پایا مبدل شدند.

«روز واقعه» از معدود آثاری است که با نقل روایتی عاشورایی توانست نام خود بر لوحه تاریخ سینمای ایران ثبت کند. عبدالله جوانی مسیحی است که تازه به اسلام روی آورده و دل در گرو عشق راحله دختر زید دارد. وی در جریان عروسی با راحله ندایی می‌شنود که او را به یاری فرا می‌خواند، عبدالله بیابان به بیابان، واحه به واحه به سمت کربلا می‌تازد و هنگام عصر عاشورا به آنجا می‌رسد و در آن زمان «حقیقت» را بر سر نیزه می‌بیند. این خلاصه داستانی است که از موفق‌ترین اثر جشنواره سیزدهم فجر می‌توان نقل کرد.

«روز واقعه» محصول همکاری بهرام بیضایی، شهرام اسدی و به حق مجید انتظامی است. بیضایی فیلمنامه «روز واقعه» را ۱۳۶۱ نگاشته بود و ۱۲ سال فرصت لازم بود تا واژگان بیضایی به نماهای سینمایی بدل شوند.

اگرچه فیلم محصول همکاری فنی بسیاری از عوامل شاخص سینمایی بود؛ اما بیش از هر چیز نوای موسیقی فیلم است که تا امروز ۲۲ سال از عمرش می‌گذرد در وجود مخاطبانش طنین‌انداز بوده است.

مجید انتظامی در سال ۹۲ در گفتگو با مجله آسمان از موسیقی سحرانگیز  «روز واقعه» پرده برداشته بود و ناگفته‌هایش را بر زبان آورده بود.

انتظامی به خبرنگار آسمان می‌گوید چون ساختار فیلم مذهبی بود، نمی‌خواسته با آنچه در فیلم محمد رسول‌ الله دیده‌ایم، مشابه شود و بنابراین همواره سعی می‌کردم از آن فضا دور شوم تا نگویند از آن تأثیر گرفته‌ام.

وی تأکید می‌کند: در جریان ساخت موسیقی «روز واقعه» و برای انتخاب صحنه‌های عاطفی به این نتیجه رسیدم که تمها باید عربی و کلاسیک باشد و در عین حال صدایی بین‌المللی به ما بدهد. تمی که نه حتماً عربی؛ بلکه حسی عربی داشته باشد و برای همه دنیا قابل فهم باشد. یعنی طوری هارمونی را در ساز‌ها قسمت کنیم که اگر یک آلمانی هم آن را شنید، احساس بیگانگی نکرده و آن را درک کند. من دوست داشتم بعضی قسمتها را با «کرنا» شروع کنم؛ اما «کرنا»‌ بد و ناکوک صدا می‌دهد و در ارکستر حل نمی‌‌شود. بنابراین به این نتیجه رسیدم که با تلفیقی از ساز‌های «ترومبون» و «هورن» صدای مشابهی به دست آورم که بد هم صدا ندهد. از این دو ساز استفاده کردم که تقریباً به صدای «کرنایی» دست یافتم که کوک شده بود.

از همین روست که انتظامی در صحنه‌های رومانتیک آوای ساز «قانون» را با «عود» تلفیق می‌کند و نتیجه آن قطعه «به سوی یار» می‌شود.

انتظامی درباره دشواری ساخت این موسیقی پرشور می‌گوید: «این موسیقی آنقدر دشوار بود که خودش «روز واقعه» شده بود. ما نزدیک ۲۵ روز در استودیو بودیم، در حالی که کار‌های ما اغلب سه روزه به اتمام می‌رسید. ما برای این فیلم هم سینمایی و هم سریالی کار می‌کردیم که این کار هم وقت‌گیر بود و هم سخت. من چون به موسیقی به صورت بدوی نگاه کرده بودم به دنبال ساز‌هایی بودم که آنچنان در گوشها نباشد. درست است که من ارکستر داشتم؛ اما آنها ببیشتر همراه کننده ساز بودند و ساز‌های ضربی و قانون و عود و… را همراهی می‌کردند. بنابراین به این طریق، فرم‌ ساز‌ها را انتخاب می‌کردیم. به همین دلیل درباره «حس‌ها» تأکید دارم و می‌گویم هر کسی برداشت خودش را دارد و قابل تعریف نیست. درست است که عاشورا با عزاداری همراه است؛ اما زمانی که من صحنه‌های آتش زدن خیمه‌ها و بسته شدن عده‌ای با زنجیر و… را در فیلم دیدم، بیشتر به حماسه بودن این حادثه پی بردم هرچند که حس شیون و زاری هم با دیدن این صحنه‌ها به انسان‌ دست می‌‌دهد؛ اما من با دیدی حماسی به این فیلم نگاه می‌کردم.

در این گفت‌وگو انتظامی به مسئله ورود ریتمهای غربی به موسیقی عاشورایی نیز اشاره می‌کند و ضمن ابراز تأسف از این وضعیت می‌گوید: « من اعتقاد دارم که برای جذب مخاطب نباید روی باور‌های مردم کار کرد و به عقیده من این کار باید با دقت و حساسیت انجام شود. تجربه کردن این زمینه چندان آسان نیست و به نوعی می‌توان گفت که خطرناک است شما در زمینه پاپ می‌‌توانید هر نوع نو‌آوری‌ای انجام دهید و در ترانه‌سرایی هم می‌توانید اجازه هر کاری به خود بدهید؛ اما در بعضی جاها این اجازه را ندارید. بعضی مواقع شما آگاهانه کاری را انجام می‌دهید اما در مواقعی هم خیر و مجموعه‌ای برای صدای زیبا دور هم جمع می‌کنید که در خارج از کشور هم البته این کار صورت می‌گیرد. من موسیقی «روز واقعه» را به صورت بدوی نگاه کردم اما کنون دیده می‌شود که قصد دارند واقعه عاشورا را حتی با ساز گیتار هم تصویر کنند، در حالی که این ساز هیچ سنخیتی با آن فضا‌ها، نوع لباس‌ها و… ندارد.»

آهنگساز برخی از بهترین آثار ابراهیم حاتمی‌کیا درباره استفاده از موسیقی متن «بوی پیراهن یوسف» و «از کرخه تا راین» در صحنه‌های عاشورا می‌گوید: «در این چند روز باید موسیقی‌ای پخش شود که حزن انگیز باشد و مردم را در غم و اندوه فرو ببرد، این در حالی است که ما آن میزان موسیقی تأثیر‌گذاری نداریم که مردم با آنها آشنا باشند و آن تأثیر‌گذار را هم داشته باشد. به همین خاطر از این موسیقی‌ها استفاده می‌شود. البته من در جایگاهی نیستم که درباره درست یا غلط بودن ان سخن بگویم؛ اما به نظر می‌رسد که مسئولی در آنجا نشسته است و عواقب این کار را هم پذیرفته و ظاهراً هیچ اتفاقی نیفتاده است که در این مدت این کار ادامه داشته است.»